Wykład "Szlakiem kultury żydowskiej" zainaugurowała historyk Agnieszka Wydryszek, która omówiła dzieje judaizmu i kulturę żydowską.
- Judaizm, najstarsza monoteistyczna religia, prekursor chrześcijaństwa i Islamu, narodowa religia Żydów. Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw. W Polsce mieszka aktualnie około 20 - 25 tysięcy osób świadomych swojego pochodzenia żydowskiego. Co ciekawe historia naszej ojczyzny ma wiele wspólnego z historią Żydów. Żydzi bowiem napływali do Polski, Europy Zachodniej wiele razy w historii ze względu m.in. na stosunkowo najlepsze warunki bezpiecznego życia i rozwoju własnej kultury. Liczebność ludności żydowskiej w Polsce zawsze oscylowała około 10 proc., co w okresie międzywojennym sytuowało nas na pierwszym miejscu w Europie pod kątem liczebności zamieszkałych u nas osób wyznania mojżeszowego. W Wyszkowie podczas 20-lecia międzywojennego Żydzi stanowili około 70 proc. lokalnego społeczeństwa. Pierwsze wzmianki o Żydach w Polsce pochodzą z XIII wieku, gdyż na naszych ziemiach znaleźli oni schronienie przed prześladowaniami w Niemczech, Czechach i podczas wypraw krzyżowych, byli to Żydzi aszkenazyjscy. Żydzi byli otaczani opieką królów i książąt polskich. W XVI wieku sejm zabronił Żydom dzierżawy dochodów publicznych, wzrosło zatem ich zainteresowanie dzierżawą prywatnych dóbr ziemskich, młyny, karczmy, gorzelnie tartaki. Żydzi wspierani byli przez królów polskich oraz magnaterię i szlachtę gdyż z racji swych zagranicznych kontaktów sprowadzali do Polski towary luksusowe. Ponadto przenosili się na wschód z powodu rysujących się dla nich perspektyw po Unii Lubelskiej. Do 1764 roku posiadali swój Sejm zwany Sejmem Czterech Ziem.
- Od XVI wieku centrum Judaizmu Rabinicznego stała się Polska, tu powstawały słynne szkoły jesziwy na całą Europę. Całkowicie oryginalnym prądem był powstały na wschodnich rubieżach Rzeczpospolitej w XVIII wieku chasydyzm. Chasydyzm mniejszą wagę przywiązywał do talmudycznej uczoności a podkreślał wagę żarliwej modlitwy, radosnej służby Bogu i codziennej pobożności. Stał się bardziej egalitarną odmianą judaizmu zwalczaną przez nurt tradycyjny. Zwłaszcza nie do przyjęcia było wprowadzanie się chasydów w stan ekstazy krzykiem i tańcem. Na czele chasydyzmu stali cadykowie których autorytet wypływał z wiary w ich mistyczne wtajemniczenie i cudotwórczą moc.
- Synagoga to jest w rozumieniu dom modlitwy, w którym wyznawcy judaizmu się modlą, a także w niektórych przypadkach odbywają się tam spotkania gmin żydowskich - mówiła Agnieszka Wydryszek. - W każdą sobotę miesiąca w szabat jest w tym miejscu odprawiana msza, dzięki której też m.in. wyznawcy mogą wypełniać swój obowiązek godnego przeżywania dnia szabatu. W synagodze odbywały się rytuały, z którymi ta kultura jest bardzo mocno związana. Czyli np. w życiu narodzonego dziecka będzie to obrzezanie, jako rytuał numer jeden. Jest to odcięcie napletka na męskim członku. Jest to rytuał bardzo popularny na wschodzie, znany jest też z Afryki. Obrzezanie w niektórych kulturach także dotyczy kobiet. Ma symbolizować przynależność do żydowskiej wspólnoty religijnej i potwierdzeniem przymierza zawartego pomiędzy Bogiem a Abrahamem. W dawnych czasach generalnie aktu obrzezania dokonywał ojciec. Z biegiem czasu obrzezanie zaczęto organizować w synagogach lub domach rodzinnych. Jeśli nie ma przeciwskazań, to dokonuje się go w ósmym dniu po urodzeniu i wiąże się z nadaniem dziecku imienia. Jest to bardzo stara tradycja.
- Jeśli chodzi o kolejny etap, jest to w życiu religijnego Żyda - Bar Micwa, czyli przełomowy moment dla dorastającego chłopca, wejście w dorosłość - kontynuowała historyk. - Tradycja obrzędu sięga co najmniej XIV wieku. Od kiedy młodzieniec kończy 13 lat, uważany jest za dorosłego, sama uroczystość stanowi symboliczne zaznaczenie momentu, od którego młody mężczyzna staje się odpowiedzialny przed Bogiem za swoje czyny, obowiązują go wszystkie religijne nakazy, musi nakładać do modlitwy tefilin, a także zalicza się do tak zwanej wspólnoty dziesięciu dorosłych mężczyzn, których obecność jest niezbędna do odprawienia nabożeństwa i niektórych modlitw. Ceremonia odbywa się zwykle w pierwszy szabat po trzynastych urodzinach. A co jest jescze istotne, że po tej inicjacji ma już prawo do posiadania majątku.
- Jeśli już mówimy o rytuałach, które są w naszym życiu obecne, to są także wesela i pogrzeby. Zgodnie z zasadami judaizmu, zawarcie związku małżeńskiego i posiadanie dzieci jest powinnością każdego mężczyzny. Oczywiście tak jak i inne zwyczaje, we współczesnym świecie i ten uległ modyfikacji. Jednak dawniej osoby niezamężne czy nieżonate nie cieszyły się szacunkiem. Od zawsze wierzono, że ludzie, którzy mają zostać małżeństwem, zostali wybrani przez Boga przed swoimi narodzinami. Zarówno dawniej jak i dziś w pomocy przy doborze partnera pomagają tzw. swaci, to jest ciekawa praca - takie kojarzenie par.
Różnorodność kulturowa tworzy świat ciekawym i bogatym. Bogactwo przeróżnych zwyczajów i tradycji występuje także w tematyce związanej z pochówkiem i żałobą po zmarłych:
- Kolejnym etapem, który czeka każdego z nas, jest pogrzeb. Pogrzeb odbywa się jak najszybciej bezzwłocznie. Wraz z ciałem w grobie religijnego mężczyzny umieszcza się jego tałes czyli chustę używaną podczas modlitw. Na znak śmierci ucina się jeden z jej "cyces" jest to pleciony sznur wszyty w róg chusty. W ten sposób zwalnia to zmarłego z obowiązków modlitw. O ile śmierć nie nastąpiła w szabat, przyjęło się, by pogrzeb odbył się jak najszybciej. Tradycyjnie pochówkiem zmarłych zajmują się tak zwane bractwa pogrzebowe. Podczas pogrzebu za ciałem zmarłego idą najbliżsi krewni. Pomoc w niesieniu jest wielkim zaszczytem, szczególnie gdy chowana jest osoba znana i poważana - mówiła Agnieszka Wydryszek.
- Po takim pogrzebie jest tydzień, w którym rodzina się spotyka, dom jest otwarty dla wszystkich, przyjaciół, sąsiadów i wtedy tą żałobę przeżywają, przez cały ten tydzień - dodała Aneta Szymańska - Liderka Dialogu w Pułtusku. W ogóle pogrzeb żydowski za pierwszym razem gdy brałam w nim udział, był taką traumatyczną sytuacją, dlatego, że nie ma trumny. Ciało leży na "marach" i jest wrzucane do grobu po prostu bez żadnej trumny, bez pieczary, po prostu do ziemi i zasypuje się je. Nie przynosi się kwiatów ani nie zapala zniczy, w ogólne nie chodzi się na cmentarze. Dlatego cmentarze są często zaniedbane, nie chodzi się tam, aby nie przeszkadzać zmarłym. Kładzie się tylko kamień. To jest ta różnica kulturowa, dla nas niewyobrażalna. Gdy pierwszy raz szłam na pogrzeb, to ubrałam się stosownie do okazji czyli na czarno i elegancko, a mój znajomy założył szorty. Bardzo się zszokowałam, gdzie jest ten szacunek do zmarłego. A tam jest to normą. Po wyjściu z cmentarza należało ponadto dokładnie umyć dłonie, na wypadek gdyby skryły się w nich dusze zmarłych.
Goście opowiedzieli również o Torzę, czyli świętej księdze, żydowskiej biblii. Szeroko omówiono symbole w Judaizmie m.in. Gwiazdę Dawida, Mezuze, Menorę. Omówiono także najważniejsze święta żydowskie (Rosz ha - Szana, Jom Kipur, Chanuka, Święto Paschy, Szabat).
- Tych świąt jest dużo, trzeba podkreślić to, że jest to odpoczynek od codzienności. Judaizm to nie tylko same symbole, lecz także tradycja, kultura, a co za tym idzie, również święta. Żydowski kalendarz świąt łącznie zawiera ich jedenaście. Święta obchodzone są w określonych momentach cyklu rocznego, które stanowią podstawę rytuału i określają znaczenie dni świątecznych. Święta uważane są za odpoczynek od codzienności, czas na wytchnienie i rozmyślanie. W dzień świąteczny praca według ortodoksyjnych Żydów jest zabroniona, a jej miejsce zajmuje święta posługa.
- Najważniejszym dniem w tygodniu jest dla wyznawców Judaizmu Szabat. Jest to święty dzień, wolny od pracy, upamiętniający dzieło stworzenia świata. Rozpoczyna się w piątek wieczorem zapaleniem przez gospodynię przynajmniej dwóch świec i kończy w sobotę wieczorem. W szabat mężczyźni udają się do synagogi na modlitwy; kobiety nie mają takiego obowiązku. Żyd, świętując Szabat, daje świadectwo, że Bóg stworzył świat w sześć dni, a siódmego dnia odpoczął. Szabat powinien być uświęcany od początku do końca. Uświęcanie trwa od momentu odmówienia Kiduszu w piątek wieczorem aż do odprawienia Hawdali na zakończenie Szabatu. Przykazanie to dotyczy także innych czynności wykonywanych w Szabat: czytania Tory, noszenia odświętnego stroju, jedzenia trzech uczt szabatowych - powiedziała Agnieszka Wydryszek.
Goścmi niedzielnego spotkania byli znawcy kultury i historii Żydów oraz podróżnicy. Przedstawicielka progresywnych społeczności żydowskich w Polsce, Ryfka Foremniak, opowiedziała o Judaizmie, wyśpiewała Psalm oraz fragment Tory oraz zaprezentowała artefakty m.in. modlitewnik (sidur), świecznik grzemienny (chanukija), Torę, kielich kiduszowy, świecę hawdalową, szal modlitewny (talit), etrog, lulaw czyli gałąź palmy daktylowej. Ryfka Foremniak prowadzi i organizuje nabożeństwa szabatowe oraz świąteczne czy obchody ważnych rocznic. Koordynowała kilkuletnie projekty kształcenia osób prowadzących nabożeństwa w synagogach reformowanych. Śpiewa w języku hebrajskim, jidysz i ladino. Należy do zespołu wokalnego “Szir Awiw”.
Podczas spotkania zaprezentowano oraz omówiono także język hebrajski, obyczaje żydowskie, dania kuchni żydowskiej oraz wyświetlano slajdy z prywatnych podróży do Tel Awiwu w Izraelu Anety Szymańskiej oraz Ryfki Foremniak, które zachęcały do zwiedzenia Izraela. Zwieńczeniem konferencji był poczęstunek składający się z dań kuchni żydowskiej. Zasmakować można było: tartinek, gehakte leber (żydowski kawior), knyszy, ajercibele (pasta z jajek i celuli), hamataszy, rugelachy, sałatki marokańskiej, daktyli, tahini.
